| TE KARERE O PONEKE.
Ko te kai rapu, ko ia te kite.
TAETE, 3 o TIHEMA, 1857.
TE KINGI MAORI.
E HOA MA, kua rongo koutou ki te
kupu i mauria mai e te Heuheu ki
Otaki i te marama kua pahure, ko te
korero mo te whakarite kingi: te
mea i haere mai ai ia, kia matauria
te whakaaro o nga iwi o tenei pito
ki taua mea tikanga kore. Heoi,
kua hoki atu ano a te Heu ki tona
kaainga. I arongia ranei e nga tangata
okonei taua ritenga hou? I hamama
ranei o ratou mangai ki tetahi Kingi
maori mo ratou? I ahuareka ranei
nga korero mo te Wherowhero hei
kingi? Kahore pea. Whakahe-
ngia rawatia ana e Tamihana ma taua
korero wairangi i roto ano i te hui i
Otaki. Kihai a te Heuheu i roa kua
hoki ano ki tona iwime ona whaka-
aro whakatu kingi. Koia ra e hoa
ma, kua marama o koutou whakaaro
ki te ahuarekatanga o nga ritenga
pakeha: kua mohio koutou ki te pai
o nga ritenga a to tatou Kuini, ahakoa
pakeha, ahakoa maori ona tamariki, e
rite tonu ana tana atawhai ki tetahi
ki tetahi. I noho rawakore koutou i
te wahi e maru ana nga ritenga maori,
inaianei e whai rawa ana, i nga ritenga
pakeha.
Tera pea tetahi tangata whakaaro
pohehe e mea aua, He aha te kuware
o tenei ritenga, o te whakakingitanga?
Tena ianei, e hoa, whakarongo mai.
mo whaki atu ano i nga take i kiia ai
e matou ho whakaaro porangi ia.
Tuatahi; he mahi whakatupu raru-
raru; inahoki ka wehewehea nga iwi
maori i roto ano i a ratou. Ka riri
ka ngangareka whawhai. Tena
iana, o whakaao ranei te katoa ki a
To Wherowhero hei Kingi mu ratou?
E whakaae ranei nga tangata o konei,
o runga, o raro, kia pehia o ratou
rangatira onamata i raro iho i tenei
tangata, ite Wherowhero? Kahore ra
pea, ekore e whakaae. E rangirangi
ko nga iwi o Waikato, no ratou hoki
tera rangatira, ko ratou, anake pea
e whakaae atu ki a ia hei Kingi.
o
Tuarua; ko to kore mea hei hapai i
te mana o taua Kingi moi ka whaka-
ritea. Kei whea he moni hei utu mo
ona kaipuke manuwao, mo ona hoia,
mo ona heramana mo ona kai mahi
katoa e rite ai tona ahua Kingi E
taea ranei te aha i to kore moni hei
utu i mea? E ora ranei te ka-
wanatanga o te Kuini mehemea e poto
ana nga moni o tona peke? E kore,
ko te tukunga iho, he kuraruraru noa
iho. E wati nga hoia, e oma nga
heramana, e ngoikore nga kai hapai
ture! Ana! kei whea te ahua o tona
rangatiratanga?
Inaianei e whai ahua aua te ranga-
tira maori; otiia, mehemea e whakare-
roa ana e ratou tenei tu rangatiratanga
mo tera rangatiratanga horihori, ka
waiho ratou hei taunu mo ta hunga
whai whakaaro.
Tuatoru; ki te rite tenei Kingi Maori
ka motuhake te pakeha to maori, ka
I mutu rawa ake to raua kotahitanga, ka
waiho ko nga tamariki o te Kingi
Maori hei hoa riri mo nga tamariki o
te Kuinika tupu he raruraru, he
whawhai, me te tini noa atu o nga
kino. Na, ma reira ka whai rawa
ranei te maori? Kua mahue hoki o
ia nga ritenga ahuareka o te Pakeha;
ko te pakeha ka pupuri ki tena taonga,
ekore e tuku atu ki tona hoa riri, ki
te maori kua wehewehe hoki aua
iwinoho ke ana te pakeha, noho ke
ana te maori! Tena, kia roa te taima o
te wehewehenga: ko to te maori kahu
pakeha, i wi; i uv! i ;.i (' ia! te wi-; a e nono
tahi ana raua ko te pakeha, kua
pakaru, kua pi;au ;;oa atu ; a, me
tuhuri ranei ia ki te pakeha ki to tono
i 10111113 atu hei whakamahana i tona
ti u i:;! a ? K<^'10i^R pea. Ma pewhea ra ?
Ma hoki mu ra ki una kaikahu amua
ki te tonini', ki ?e kaitaka, ki te koroti.
Aue ! ki', tangi te ngakau ki nga kahu
piu' o te Pakeha. Titira hoki: ka wati
tona patiti i hoko!!;', e ia i te toa pakeha
i a r;tua e noho [a?hi aua. Me pev"hea
!;i ku whiwhi ai ki Ihi;.ihi Kiu patiti
'po?-,. ? 'ue ki;;;! pea ia ki te
rino i !e one o tona kainga. E kitea
ruhri ? A ki Io kitea ka kawea atu ki
ioio [o!m!!"a rotu:", kia I;;'-';';?., 3 ia,
kia rite te ahua ki Ia te pakeha. £
tae?. ranei o tona tohunga te mahi ?
E kore pea ; me tango ano ia ki tona
toki kowhatu oumu hei taroi i toua
waha, hei hahau i nga pou o tona
av hare, A, 1-; i» va 11 i I; u;- a I o na ? u ui e ? u a; e"
hi;. I;arr;i ia i tonu muna. E reka ranei
toua waha i nga kai o te pakeha ?
Me anga atu pea ia ki tona Kinga me
tono atu i a ia ? Aue ! kei whea he
rawa o taua kingi hei atawhai i ona
tamariti e piu atu an;i ki a ia ?
E hoa ma, he whakaaro pohehe, he
huarahi whakahekenga, tenei kurero
whakatu-kingi. Ko etahi e ki ana
kia whakanuia tenei korero; otiia,
kaihore he pirunga atu o ngu iwi o
tenei pitokao makama u raroa
whakaaro, inahoki i whakamutua ka-
hainatia enei korero i te huihuinga
i Ohaki.
HE KORERO PATUNGA TANI-
WHA.
Ko te korero tenei o te toanga o
etahi tangata amua, ura o nga tupuna,
o nga ranginra o Rotorua.
Ko nga ingoa o enei tangata, ko
PuraI)okura, ko 110^0^0, ko Rongo-
Haua, ko R«ngo-Hap^, ko Ritaka.
Ko te matua tane o enei tamariki,
ko Tamaahu-Torea.
Ka tupu enei tangata, ka kaurna-
tuat!a, ka rango ki te ^komahi o nga
tan"ata kua mate i te haerenga i nga
huarahi ma 1^111^11^1, ma Tapora mo
Tikitapu hoki.
Ko nga tangata e haere ana o Ro-
torua ki Taupo, ki nga maunga ranei,
ki te whakatau i o matou nei huanga,
a, e hua ana te hunga kainga ki to
whakahoanga o aua tira hakre nei,nei
te kainga ano e noho ana ; kaare, kua
ngaro noa iho, kei te koraha e pukei
ana.
Katahi ka whakatika tetahi tira
haer^ o Rotorua, ka na Taraker^*, ?,
Roto AI ahau a, ka tahi ano Io tira i
ata tae atu ki Taupo. Te taenga utu;
ka tahi ka ui" ata, ka ui mai hoki te
' hunga kainga, ui ata ana, ui mai ana,
'^ heoi ka ngaro noa iho. Ka mea mai
' te hunga kainga, " I ma hea mai
koia to koutou na aro i haer^ mai ai i'"
; Ka mea atu te hunga! haere atu ra,
, " [ hahra mai ma te mania o Kainga-
; roa, ma te era ki Tauhinu!." Katahi
[ koia ka whakaa^oaro taua hunga nei,
i tae te hunga kainga, ka mea, " Are,
kua tutaki pea i te taua hakre, Paore
hoki he huanga tangata o te huarahi.''
Kaiahi ,ka hakre ki te tutu ope, ka tae
ki nga wahi o Taupo, ka haere mai
!vi te whakatau i reira. Ka tae ki
te ora, moe noa ; ka h"aki te ata, ka
whakawhiti moa i te awa o Waikato. |
1