| 4
TE KARERE O PONEKE.
a te Arawa, ka tae mai ki a Tama-te-
Kapua kia tukua atu ana tohunga, ho
tarai i tona waka, a oti ake ia tohunga,
ia tohunga a Tainui mo te tarai, oti
rawa. Heoi ano nga tohunga nana i
hanga nga waka, i whiti mai ia ki
Aotea nei. Nga ingoa o nga waka
nei na, ko te Arawa to mua, muri
iho, ko Tainui, ko Matatua, ko Taki-
tumu, ko Kura-haupo, ko Toko maru,
ko Matawhaorua. Heoi ano nga waka
i eke mai ia o matou tupuna ki tenei
motu, i mahue atu ia a Hawaiki, ka tuia
Tainui, ka mato te tamaiti a Manaia
i Rata ka tanumia ki nga marama o
Tainui. Ko nga toki i taraia ai enei
waka, he toki pounamu, ko nga ingoa,
ko Hauhau-te-rangi ko Tutauruna
Tutauru i tapahi to upoko o Uenuku.
Ko enei toki pounamu no te ika a
Ngahue, i haere mai ano i Hawaiki,
na i pana mai e Hine-tu-a-hoanga
raua ko tana ika ko Mata, no reira i
haere mai ai a Ngahue ki tenei motu,
i kitea ai, i hoe mai ai aua waka nei
ki konei, no te mea, kua kitea ake o
ia i mua.
A whawhai rawa ake nei, na reira
ano i tika ia te hekenga mai.
No te Pukapuka a Kawana Kerei.
Ko tenei reta he mea tango no roto
no te Karere Maori o Akarana. He
whakamarama tana i nga tikanga o te
ture kua oti nei te whakatakoto mo
nga whenua rahui o Niu Tirene:
Akarana, Tihema 28, 1857.
E hoa e RIWAI.
Tena ra koe. Kua tae mai
to pukapuka o Noema 6. Kua kite a
Te Kawana, a kua mea mai ki a au kia
tuhituhia he whakahokinga ki a koe
kia whakaatuatu hoki i nga tikanga e
wa mai na e koe.
E whakapai ana a Te Kawana ki tau
pukapuka ki te marama hoki o o wha-
kaaro; koia ano tena, e pa, he tikanga
raruraru e mau nei i nga tangata
Maori o ratou nei whenua, erangi ano
to te Pakeha tikanga i marama: ma-
rama i tona ra, marama ano hoki te
tuku iho ki ana waihotanga iho i te
ao nei i muri i a ia.
Ko te tikanga o taua ture mo nga
whenua rahui i Niu Tireni e uia mai
ua e koe, koia tenei. He whakatakoto
i etahi tikanga mo nga whenua kua
rahuitia mo nga tangata Maori kiu
kaua e waiho noa iho, engari kia wha-
kawhaihuatia.Ma Te Kawana e wha-
karite te Runanga, ma taua Runanga
e mahi aua whenua, e whakaputa nga
hua, ara, mana e reti, (lease) e hoko,
e aha aua whenua; ko nga hua, ara,
ko nga moni, ma taua Runanga e
whakarite, e mahi, hei painga mo nga
tangata nona taua wahi i hua mai ai
taua moni.
Ko nga tangata mo taua Runanga
ma Te Kawana ano e whakatu, me
Pakeha etahi mo tangata Maori ano
etahi.
Ko nga whenua rahui ko etahi he
mea wehe mai i roto i nga whenua
kua riro i te Kawanatanga; he maha
nga whenua penei, kei Poneke, kei
Whakatu, kei era atu wahi hoki, he
whenua ia kua iri te tikanga o Te
Kuini i runga i motuhia ai hei whe-
nua rahui mo nga tangata Maori; na,
ka tukua tonutia enei ma taua Runa-
nga e mahi; na, he whenua rahui
ano, ko nga whenua e puritia nei e
nga tangata hoko whenua ki te Kawa-
natanga, he mea kape ki waho o te
wahi e hokona ana, erangi era, e iri
ana ano te tikanga Maori i runga,
kahore ano hoki i riro noa i a Te
Kuini; na konei, meinga ana me ma-
tua whakaae e te iwi nona aua wahi
kia mahia ki runga ki nga tikanga o
tenei ture, ka tahi ka mahia. Ma Te
Kawana hoki e whakarite tangata hei
ui, hei whakarongo i te whakaaetaenga
o te tangata nona, ka korerotia e ia
ki a Te Kawana, muri iho ka takua
mai taua wahi ki a Te Kuini kia mutu
ai te tikanga Maori i runga, katahi ka
mahia e te Runanga e korerotia atu
nei.
E kore e ata poto i konei nga tika-
nga katoa o taua Ture te whakaatuatu
ki a koe, erangi me titiro ano e koe
kei te Karere o Oketopa, 1856,a,
tena ano hoki a Te Makarini te haere
atu na, mana etahi tikanga e whaka-
marama ki a koe.
He mea ke tera i korerotia i nga
Karere o Maehe, o Hune, o tenei tau;
mo nga whenua e takoto nei nei kei
nga tangata Maori; he meatanga atu
kia rapu whakaaro nga iwi Maori kia
tango ki to te Pakeha tikanga mo te
whenua, kia wehewehe ki ia tangata
tona pihi, toua pihi.
Ko te whakapumautanga o te whe-
nua ki te Pakeha na te pukapuka o
te Kuini, na te Karauna Koraati,
(Crown Grant), na, me matua ia riro
te whenua i a te Kuini ka tika ai taua
tuku ki tetahi tangata, ara, taua
Karauna Karaati; ko te whakatapu
kau i te mea kei runga ano te tikanga
Maori e iri ana, ekore e ahei. Erangi
ano te matua riro i a ia kia atea i to
raruraru, ka tahi ka tika te tuku ki te
tangata, pumau tonu iho.
Tena atu nga tikanga, ma to hoa
ma Te Makarini e korero atu kia koe.
Heoi ano,
Na to hoa,
NATE METE.
Rev. Riwai Te Ahu kei Waikanae.
NGA KITENGA O TE HOKOHOKO.
NGA KAI O TE MARA.
Witi, 8 hereni, mo te puhera
(62 pauna.)
Paraoa, 19 hereni, 20 hereni, moto
rau pauna.
Papapa Witi, I hereni 6 pene, mo
te puhera (20 pauna).
Paraoa tuatoru, 10 hereni 11 mo te
rau pauna.
Kanga, 10 hereni, 11 hereni, mo te
puhera (56 pauna).
Taewa hua hou, 8 hereni, 10
hereni, mo te rau.
Ooti, 6 hereni, 7 hereni, mo te
puhera (40 pauna).
NGA KAI KINAKI.
Piwhi, 3 pene mo te pauna.
Kiko Hipi, 3 pene, 5 pene, mo te
pauna.
Kuao kau, 5 pene, 6 pene, mo te
pauna.
Poaka ora, 4 pene mo te pauna.
KO ERA ATU MEA.
Pata (hou), 1 hereni 2 pene mo to
pauna.
Puta (tote), 9 pene, 11 pene, mo te
pauna.
Uiui heihei, 2 hereni mo te kau ma
rua.
Poaka whakapaoa, 9 pene, 1 hereni,
mo te pauna.
Tuhi, 1 hereni mo te pauna.
Pipipi, 6 hereni, 9 hereni, te mea
kotahi.
Kuihi, 4 hereni, 6 hereni, te mea
kotahi.
Parera, 4 hereni, 5 hereni, takirua.
Heihei, 4 hereni, 5 hereni takirua.
Muka papai, 20 hereni mo te rau
pauna.
I taia tenei Nupepa i te perehi o
MEKENIHI raua ko MIUA, i Poneke,
NIU TIRENE. |
3